Cyfra – umowny znak pisarski służący do zapisywania liczb.
Już w trzecim tysiącleciu p.n.e. używano w Egipcie hieroglifów do oznaczania jednostek, dziesiątek i tak dalej aż do 10 000 000. Innych cyfr używano w Babilonii (tzw. babiloński system liczbowy), jeszcze innych w starożytnej Grecji i Rzymie.
Rozpowszechnione obecnie tak zwane cyfry arabskie (układ dziesiętny) pochodzą naprawdę z Indii. Arabowie tylko sprowadzili je z Indii wraz z tablicą rachunkową zwaną abakus (zbliżoną do dzisiejszego liczydła) do Europy - między X a XIII w. Dzieło Leonardo Pisano o abakusie[1] podkreślające praktyczność arabskiego systemu zainteresowało kupców włoskich. W ten sposób w XIII wieku arabska notacja upowszechniła się we włoskich księgach handlowych, a w XIV wieku trafiła do epigrafiki kościelnej by w XVI wieku wyprzeć całkowicie cyfry rzymskie z potocznego użycia.
Wczesne średniowiecze używa wyłącznie cyfr rzymskich, na ogół nie zmienionych, tylko cyfry i liczby 4, 9, 40, 90 pisze się częściej IIII, VIIII, XXXX, LXXXX niż IV, IX, XL, XC. Natomiast wielokrotność setek oznaczano przez powtarzanie litery C, np. CCC=300. Połowę oznaczano przez przekreślenie cyfry.
Liczba znaków służących do zapisu jest zależna od systemu liczbowego i przyjętego sposobu zapisu. 10 w systemie dziesiętnym, 16 - w szesnastkowym, ale w rzymskim już tylko siedem (I, V, X, L, C, D, M).
W niektórych systemach do zapisu liczb służyły kolejne litery alfabetu, najpierw dla kolejnych wartości 1 do 9, potem dalej dla kolejnych wielokrotności 10 i itd. - "1" i "10" zapisywano innymi znakami. Taki zapis stosowano np. w alfabetach: hebrajskim, starosłowiańskim (głagolica) i greckim.
|